بازار تبریز؛ موزه‌ای زنده یا تجارت خاموش؟ | گردشگر هست، اما خرید نیست!

بازار تبریز آنلاین - موسی‌ کاظم‌زاده : بازار تاریخی تبریز، با معماری بی‌نظیر گنبدهای آجری و دالان‌های پر رمز و راز، یکی از برجسته‌ترین جاذبه‌های گردشگری ایران و جهان است. این بازار که از سال ۱۳۸۹ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده، سالانه میزبان میلیون‌ها گردشگر داخلی و خارجی است. با این حال، پرسش اساسی این است: آیا حضور گسترده گردشگران به رونق اقتصادی این بازار منجر شده است؟ پاسخ، در بسیاری از موارد، منفی است.

گردشگر هست، درآمد نیست!

گفت‌وگو با کسبه بازار تبریز نشان می‌دهد که «گردشگر هست، اما خرید نیست». این جمله، بیانگر تناقضی عمیق در اقتصاد گردشگری این بازار است. گردشگران روزانه در دالان‌های بازار قدم می‌زنند، عکس می‌گیرند و گاهی چای می‌نوشند، اما کمتر به خرید محصولات محلی روی می‌آورند. برای بسیاری، بازار تبریز بیش از یک مرکز تجارت، به موزه‌ای روباز شبیه شده است.

بر اساس گزارش اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان شرقی، در سال ۱۴۰۲ بیش از ۳.۲ میلیون گردشگر از بازار تبریز بازدید کرده‌اند. با این حال، رشد اقتصادی اصناف بازار کمتر از ۴.۸ درصد بوده و برخی رسته‌ها حتی کاهش فروش را تجربه کرده‌اند. در مقایسه، بازار وکیل شیراز در همین بازه زمانی رشد اقتصادی ۷.۲ درصدی در فروش اصناف گزارش کرده است. این شکاف آماری، هشداری جدی برای سیاست‌گذاران است که تنها به آمار بازدید دل خوش کرده‌اند و از اثرگذاری اقتصادی آن غفلت کرده‌اند.

بازار تبریز؛ وقتی گردشگران فقط تماشا می‌کنند

دلایل این ناکامی چندوجهی است. نخست، نبود سیاست‌های هدفمند برای تشویق گردشگران به خرید محصولات محلی، مانند فرش دست‌باف، ظروف مسی یا پارچه‌های سنتی، مشهود است. دوم، کاهش قدرت خرید عمومی و تغییر سلیقه مصرف‌کنندگان، به‌ویژه گردشگران جوان‌تر، به سمت محصولات مدرن‌تر و ارزان‌تر، تقاضا برای کالاهای سنتی را کاهش داده است. گردشگران خارجی نیز با موانعی مانند محدودیت‌های پرداخت ارزی، مشکلات حمل‌ونقل محصولات حجیم، و ناآشنایی با ارزش فرهنگی کالاها مواجه‌اند. سوم، برخی راهنماهای تور، گردشگران را به فروشگاه‌های خارج از بازار هدایت می‌کنند که به زیان کسبه محلی است. افزون بر این، کسبه سنتی اغلب فاقد آموزش‌های لازم در بازاریابی، برندسازی یا ارائه خدمات مدرن مانند بسته‌بندی جذاب، پرداخت الکترونیک، و معرفی دیجیتال محصولات هستند. این کاستی‌ها، تجربه خرید را برای گردشگر غیرجذاب می‌کند.

در مقایسه، بازارهای سنتی در کشورهایی مانند ترکیه (بازار بزرگ استانبول) و مراکش یا حتی بازار وکیل شیراز، با تلفیق سنت و مدرنیته، به مراکز تجاری پررونق تبدیل شده‌اند. برای مثال، بازار بزرگ استانبول با ارائه اپلیکیشن‌های معرفی محصولات، بسته‌بندی‌های مناسب برای سوغات، و جشنواره‌های فرهنگی، در سال ۲۰۲۳ بیش از ۱۲ درصد رشد فروش داشته است. این بازارها با برگزاری رویدادهای فرهنگی، ارائه محصولات متنوع و زیرساخت‌های مناسب، گردشگران را به خرید ترغیب می‌کنند. اما بازار تبریز همچنان با چالش‌هایی مانند بافت فرسوده، نبود هماهنگی میان نهادهای شهری و گردشگری، و فقدان نوآوری در ارائه محصولات دست‌وپا می‌زند.

بازار تبریز؛ از موزه‌ای زنده تا تجارت در آستانه خاموشی

برای احیای اقتصاد بازار تبریز، بازنگری اساسی در سیاست‌های گردشگری ضروری است. تقویت برندسازی محصولات محلی، آموزش کسبه در بازاریابی مدرن و استفاده از فناوری‌های دیجیتال (مانند اپلیکیشن‌های معرفی محصولات یا پلتفرم‌های فروش آنلاین)، و نظارت بر عملکرد راهنماهای تور می‌تواند مؤثر باشد. ایجاد زیرساخت‌هایی مانند سیستم‌های پرداخت دیجیتال، بسته‌بندی جذاب، و امکان ارسال محصولات به خارج از کشور، به‌ویژه برای گردشگران خارجی، ضروری است. برگزاری جشنواره‌های فرهنگی و بازارچه‌های فصلی نیز می‌تواند گردشگران را به خرید ترغیب کند. علاوه بر این، ارائه مشوق‌های مالی مانند تخفیف‌های مالیاتی یا یارانه برای نوسازی مغازه‌ها و همکاری با صنعتگران محلی برای تولید محصولاتی کوچک و قابل‌حمل، متناسب با نیازهای مدرن، می‌تواند تحولی ایجاد کند. دیپلماسی فرهنگی، از جمله همکاری با سفارتخانه‌ها و آژانس‌های گردشگری بین‌المللی برای تبلیغ بازار تبریز به‌عنوان مقصدی تجاری، نیز می‌تواند جریان گردشگران خارجی را افزایش دهد. استفاده از ظرفیت اینفلوئنسرهای فرهنگی در شبکه‌های اجتماعی برای معرفی محصولات بازار، راهکاری نوین برای جذب نسل جوان است.

بازار تبریز، قلب تپنده تاریخ و فرهنگ این شهر، پتانسیل تبدیل شدن به یک مرکز اقتصادی پویا را دارد. اما اگر سیاست‌گذاران تنها به آمار بازدید بسنده کنند، این میراث ارزشمند در خطر خاموشی اقتصادی قرار خواهد گرفت. زمان آن رسیده که بازار تبریز نه‌تنها مقصد عکس‌های یادگاری، بلکه مکانی برای تجارت پررونق و زنده باشد.